فیزیوتراپی در دوران بارداری

فیزیوتراپی در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان:

کمر درد غالباً بخش اصلی دوران بارداری است. پزشکان می‌گویند حداقل نیمی از زنان باردار در مرحله‌ای از دوران بارداری خود، کمر درد را تجربه خواهند کرد. کمردرد در بارداری اگر چه موجب نارحتی و پریشانی می‌شود، اما معمولاً نشانه‌‌ی هیچ‌‌گونه خطری برای مادر و یا نوزاد نیست. اما موارد مهمی وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. در صورتی که حتی بعد از زایمان، کمردرد بارداری شما بهبود پیدا نکرد، حتماً برای چک‌آپ و معاینات بیشتر به کمر مراجعه کنید. ممکن است کمردرد شما در دوران بارداری علامتی از یک مشکل بزرگتر باشد، مشکلاتی مانند دیسک کمر، سیاتیک یا پوکی استخوان.

بارداری به عنوان یک روند طبیعی در بخشی از زندگی خانم‌ها است که حدود ۴۰ هفته طول کشیده و به سه قسمت سه ماهه تقسیم می‌شود. بارداری همراه با تغییرات قابل توجه جسمی و روحی است و عدم آگاهی از این تغییرات و چگونگی مقابله با مشکلات احتمالی که بر اثر این تغییرات میتواند ایجاد شود، ممکن است منجر به بروز صدماتی شوند که گاهی آثارش میتواند مادر را حتی تا سالها پس از زایمان نیاز دچار ناراحتی کند و یا اینکه باعث بروز زودرس مشکلاتی شود که معمولا در دوران پیری گریبان‌گیر زنان میشود. مساله بعدی زایمان مادران است که معمولا به علت عدم آگاهی آنان از روش های مختلف تسهیل زایمان، با درد و مشکلات بعدی همراه است.

نقش فیزیوتراپی در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان و همچنین در ناراحتی‌های زنان و زایمان بسیار گسترده است. تمرینات ورزشی مناسب و آگاهی از چگونگی انجام فعالیت‌های روزمره میتواند نقش بسزایی در سلامت جسمی و حتی روحی بانوان جامعه داشته باشد و از بروز بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها جلوگیری کند. یک زن باردار می‌تواند با برگزاری کلاس‌های خاص دوران بارداری و دادن آگاهی‌های لازم و انجام فعالیتهای ورزشی مناسب سلامت جسمانی خود و جنینش را تا حدود زیادی تضمین کند.

با وجود اینکه حاملگی پروسه فیزیولوژیک بدن است و پاتولوژیک نیست، تعداد ینی که در زمینه حاملگی کار میکند، روز به روز در حال افزایش است. این تیم در انگستان شامل ین زیر می باشد: پزشک عمومی، ماما، زایمان، سونوگرافیست، قلب و عروق، فیزیوتراپیست زنان، دندان پزشک، تغذیه، مددکار و روانشناس. هر جا لازم باشد مددکار و روانشناس از نظر روحی مادر را ساپورت میکنند. نکته مهم این است که هر از دید تخصصی خودش پروسه حاملگی را به خوبی آموخته باشد.

هدف فیزیوتراپی در دوره بارداری و پس از زایمان:

*ارتقا و حفظ سطح بالای جسمانی و روحی مادر حین حاملگی

*آموزش ورزش‌های مناسب در دوره بارداری و پس از زایمان

*آموزش های لازم جهت حفظ وضعیت صحیح در دوران بارداری

* آگاهی پدر و مادر از روند حاملگی و زایمان، نگه داری از کودک

*کمک به آماده‌سازی و تسهیل زایمان و تسکین دردهای زایمانی

*درمان دردهای ناحیه پرینئوم ناشی از پارگی و آسیب عضلات کف لگن و …

روش روتین فیزیوتراپی قبل از زایمان

به دنبال تایید حاملگی توسط پزشک ، زنان به کلینیک فیزیوتراپی محلی یا بیمارستان مربوطه ارجاع

میشوند زمان ایده آل برای ارجاع آنها هفته ۱۲ تا ۱۴ ام حاملگی می باشد.

در ابتدا بیمار پس از ارجاع توسط زنان از نظر شرایط ریسکی پزشکی بررسی میشود.

باید سایر بیماریهایی که میتواند بر حاملگی وی اثر سو بگذارد بررسی شود. همه مادران باید شاخص توده بدنی شان حساب شده باشد. شاخص توده بدنی ) وزن تقسیم بر مربع قد بر حسب متر( اگر بالای ۳۰ باشد فرد چاق و فربه است و چاقی مفرط دارد در این موارد مادر رسیک آمبولی، دیابت حاملگی و… دارد. اگر شاخص توده بدنی مادر کمتر از ۱۸ باشد این نشان دهنده اختلالات تغذیه ای است. در اینگونه موارد مادر حتما باید به تغذیه ارجاع شود. به طور معمول میزان افزایش وزن تا ۲۵ درصد نسبت به قبل از دوران بارداری در حد طبیعی است و برای تغذیه جنین لازم است به طور میانگین حدود ۱۲.۵ کیلوگرم افزایش وزن وجود دارد، که این افزایش وزن مربوط به رشد جنین و جفت، بزرگ شدن رحم و سینه‌ها، ذخیره چربی، بزرگ شدن عضلات و …. می‌باشد.

ویزیت اولیه فرصتی ایده آل برای مشاوره و آموزش تغییر شیوه زندگی از جمله تغذیه، ورزش، استعمال سیگار و مصرف مشروبات الکلی میباشد. به همه مادران باید شیوه صحیح بستن کمربندحاملگی آموزش داده شود.

حاملگی تغییراتی را در سیستم‌های غدد مترشحه داخلی، سیستم تناسلی، اسکلتی عضلانی، پوست، قلبی‌عروقی، تنفسی و ادراری و… ایجاد میکند.

چند مورد از تغییراتی که در سیستم اسکلتی-عضلانی ایجاد می‌شوند و نیاز به تمرینات تخصصی توسط فیزیوتراپیست زنان را افزایش می‌دهند شامل:

همزمان با رشد جنین به تدریج عضلات شکم تحت کشش قرار میگیرند و تکرار این کششها در زنانی که چندین زایمان داشته‌اند منجر به کاهش تن عضلات شکم میشوند که وجود این عامل همراه با تغییرات عمده‌ی هورمونی میتواند منجر به جدا شدگی عضلات مستقیم شکمی از ناحیه لاینه البه آ شود.
به علت تغییرات هورمونی شلی لیگامانی ایجاد می‌شود که باعث تحریک پذیری مفاصل و بروز مشکلات و صدمات به انها شود. در این بین مفاصل کمری، لگنی و اندام تحتانی که وظیفه تحمل وزن را برعهده دارند بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند.
در دوران بارداری وزن رحم بر روی عضلات کف لگن می‌باشد که منجر به پایین افتادن کف لگن حدود ۲.۵ سانتی متر می‌شود. علاوه بر این فشار ممتد در مراحل زایمان فشار وارده بیشتر میشود بنابراین ممکن است هنگام وضع حمل و خروج نوزاد علاوه بر تحت کشش قرار گرفتن عضلات کف لگن، پارگی نیز رخ دهد.
در دوران بارداری و پس از زایمان، به علت بزرگ شدن پستان‌ها و وضعیتهای بدنی خاصی که فرد هنگام مراقبت و نگهداری از فرزند به صورت تکراری به خود میگیرد شانه ها گرد شده و به قدام حرکت میکنند، قوس مهره های گردنی افزایش پیدا کرده و سر به جلو متمایل میشود. همچنین به علت افزایش وزن رحم و محتویاتش، مرکز ثقل بدن به جلو و بالا متمایل شده که به خود منجر به افزایش قوس مهره‌های کمری و پشتی می‌شود. پس از زایمان، تغییرات ایجاد شده معمولا به طور خود به خودی تصحیح نمی‌شود و این پوزیشن های بارداری ممکن است به عنوان یک پوزیشن یاد گرفته باقی بماند و عادت شود. یکی دیگر از عواملی که منجر به دائمی شدن این پوزیشن می شود بغل کردن دائمی بچه میباشد.

در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان ممکن است اختلالات و ضایعاتی نیز همانند جداشدگی عضله مستقیم شکمی، سنروم خروجی قفسه سینه، ادم بارداری و بروز سندروم‌های فشاری، التهابات مفاصل لگن، کمردرد ، زانو درد، اختلالات عضلات کف لگن، بی اختیاری ادرار ، واریس، ایمبالانس‌های عضلانی و … ایجاد شوند که در مطالب بعدی به طور مفصل توضیح داده خواهند شد.

کمردرد بارداری، یکی از شایع‌ترین اختلالات اسکلتی – عضلانی است که اکثر زنان آن را برای اولین بار در دوران بارداری تجربه می‌کنند. بارداری یکی از علل بروز کمردرد‌های شایع در زنان محسوب می‌شود.کمردرد در دوران بارداری می‌تواند باعث ناتوانی و یا کاهش کیفیت زندگی زنان باردار شود.

یکی از علل ایجاد کمردرد در دوران بارداری اختلالات پاسچرال می باشد. به علت افزایش شل شدن رباط ها و کاهش کارآیی عضلات شکمی و ایجاد پاسچر بارداری، فشارهای بیشتری به عضلات اطراف ستون فقرات وارد می شود که ممکن است فرد را دچار کمردرد کند به طوری که فرد به هنگام خستگی عضلانی و کارکردن های طولانی بدتر شده و با استراحت و تغییر حالت بدن بهتر می شود. رعایت نگهداری راستای صحیح بدن در دوران بارداری نقش قابل توجهی در جلوگیری از بروز مشکلات و یا برطرف کردن تدریجی آن دارد.

از علل دیگر ایجاد کمردرد گرفتاری مفصل لگنی می باشد که از جمله شایعترین مشکلات دوران بارداری می باشد. از یک طرف به علت تغییرات هورمونی و از طرف دیگر وضعیت های تطابقی که فرد با پیشرفت بارداری پیدا می کند و همچنین افزایش وزن بدن به خصوص در ماه های آخر بارداری و بزرگ شدن غیر طبیعی سینه ها باعث افزایش فشار بر روی مفصل لگنی و کمری می شود.

علایم این نوع کمردرد به هنگام نشستن، ایستادن یا راه رفتن طولانی و یا هنگام وزن اندازی روی یک پا در حالت ایستاده و یا فعالیتهای چرخشی ایجاد می شود که اغلب با فعالیت بدتر می شود. این فشارها ممکن است منجر به بیرون زدگی دیسک کمر ، لغزندگی مهره ها یا تغییرات تخریبی در مفاصل شود که در نهایت به علت تنگی سوراخ بین مهره ای و فشارآمدن بر ریشه های عصبی، در این فرد درد انتشاری به سمت پاها پیدا کند.

برای پیشگیری و درمان کمردرد بارداری چکار کنیم؟

تمرینات ورزشی:

تمرینات ورزشی یکی از گزینه‌های درمان و پیشگیری از کمردرد طی دوران بارداری است که به نظر می‌رسد محدودیت‌ها و عوارض سایر روش‌های درمانی را نداشته باشد. زنان باردار باید روزانه ۱۵ تا ۳۰ دقیقه ورزش با شدت کم داشته باشند. ورزش های کششی با شدت کم و ورزشهایی هچون دوچرخه ثابت و شنا تا حدودی کمک کننده است.

پروتکل تمرینی بر پایه بادی­بالانس و کگل باعث بهبود کمردرد دوران بارداری می‌شود، ولی تمرین بادی بالانس باعث کاهش بیشتر کمردرد بارداری می‌شود

ماساژ :

ماساژ عضلات که بهتر است در حالت نشسته یا به پهلو خوابیده انجام شود می تواند به کاهش کمردرد کمک کند.

راستای صحیح بدن:

سعی کنید در هنگام نشستن یا ایستادن خم نشوید. سعی کنید برای مدت طولانی در موقعیتی ثابت قرار نگیرید.
در هنگام ایستادن یا نشستن صاف باشید و پشت تا آنجا که راحت است خم کنید. به طور منظم استراحت کنید تا خسته نشوید.
هنگام نشستن یک بالشت پشت کمر خود قرار دهید.
موقع برداشتن اجسام از روی زمین ابتدا بنشینید و پس از برداشتن جسم مورد نظر برخیزید و به هیچ وجه برای برداشتن اجسام دولا نشوید.

بالش های زایمان:

به پهلو بخوابید و یک بالش در زیر شکم خود قرار دهید.
اگر نمیتوانید راحت باشید، بالش های مختلف و بالشتکهای مختلف را امتحان کنید تا حالت مناسب خود را پیدا کنید
گرم یا سرد:
حمام گرم، یک پک داغ یا یک دوش آب گرم از سر دوش می تواند ناراحتی را کاهش دهد. پک گرم

می تواند باعث آرامش و تسکین کمردرد شود.

کفش مناسب:

در تمام دوران بارداری باید از کفش های طبی و مناسب استفاده کنند. کفش هایی با پاشنه های کوتاه و کفی مناسب که به حفظ قوس داخل پا کمک می کند. با انتخاب کفش مناسب فشار وارد شده بر پاها و ستون فقرات حین راه رفتن کاهش می یابد.

اگر با رعایت تمام نکته‌های گفته شده کمردرد کمتر نشد، با فیزیوتراپیست مشورت کنید. به هیچ وجه سرخود از داروهای ضددرد استفاده نکنید. با توجه به ممنوعیت جدی “دارو درمانی” در دروان بارداری به جز در موارد خاص، استفاده از فیزیوتراپی در بارداری برای رفع مشکلات زنان باردار اهمیت زیادی دارد.

در فیزیوتراپی با استفاده از مدالیته های بسیار مناسب و مفید همچون کینزیوتیپ ، تنس، اولتراسوند و… و ورزش های متناسب با نوع کمردرد شما به درمان پرداخته می شود.

کمردرد قبل از بارداری ؟

زنانی که قبل از بارداری بطور جدی دچار کمر درد هستند باید قبل از بارداری اقدامات درمانی لازم را انجام دهند، اگر قبل از بارداری کمر درد درمان نشود با بزرگتر شدن جنین فشارهایی از جهات مختلف به ستون فقرات کمر زن باردار وارد می‌شود که بطور حتم سبب تشدید کمر درد شده و عوارض آن به شکل یک ناهنجاری پایدار بعد از پایان دوران بارداری نیز ادامه می‌یابد. بنابراین داشتن عضلات قوی درستون فقرات کمری، ناحیه شکم و لگن موجب تثبیت موقعیت جنین و تسهیل زایمان می شود. آموزش تمرینات تخصصی فیزیوتراپی توسط فیزیوتراپیست به عنوان یک کاملا آشنا به ساختار عضلانی بدن در سه دوره قبل، حین و بعد از حاملگی یک ضرورت است. باید توجه داشت که باردار شدن با وجود کمردرد قبلی، قطعا باعث بروز کمردردی شدیدتر خواهد شد، احتمال مزمن شدن این درد را بیشتر خواهد کرد و درمان آن نیز سخت‌تر است.

کایروپراکتیک:

کایروپراکتیک یا درمان دستی ستون فقرات اگر به طور صحیح انجام شود، در دوران بارداری بی‌خطر است. اما قبل از دریافت درمان کاریوپراکتیک، با پزشک خود مشورت کنید.

ورزش:

قبل از انجام تمرینات زیر، با راه رفتن به اطراف به مدت پنج دقیقه، بدن خود را گرم کنید. شما می‌توانید شش حرکت اول را هر روز انجام دهید، اما در بین سه تمرین قدرتی آخر ( ذکر شده در زیر)، به ماهیچه‌های خود ۴۸ ساعت استراحت دهید:

کشش گربه (کشش کل کمر خود به عقب)- روی چهار دست و پا قرار بگیرید و کمر خود را صاف کنید، به طوری که ستون فقرات شما از گردن تا دنبالچه در یک راستا باشد. اکنون کمر خود را به آرامی قوس دهید. از دنبالچه شروع کنید و کشش را تا شانه‌های خود امتداد دهید. این حالت را به مدت پنج ثانیه نگه دارید. در موقعیت خنثی استراحت کنید. این حرکت را پنج بار تکرار کنید.
نشستن بر پاشنه (کشش کمر و باسن)-روی زانوی خود بنشینید، دست خود را از پشت بکشید، به طوری که کف دست‌ها صاف روی زمین باشد. به آرامی بر روی پاشنه خود به سمت عقب حرکت گهواره‌ای را انجام دهید. (همانطور که جنین رشد می‌کند، زانوی خود را بیشتر از هم فاصله دهید). در حالی که در عقب نشسته‌اید، برای افزایش کشش، انگشتان دست خود را رو به جلو بکشید. برای افزایش انعطاف‌پذیری، هر دفعه یک دست را بکشید. این حالت را برای مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه نگه دارید. این تمرین را دو تا سه بار تکرار کنید.
حالت صحیح بدن
همانطور که جنین رشد می‌کند، مرکز ثقل بدن شما به سمت جلو حرکت می‌کند. برای جلوگیری از سقوط به جلو می‌توانید با تکیه به پشت، این نیرو را جبران کنید؛ این می‌تواند به عضلات کمر شما فشار آورده و کمر درد در دوران بارداری را تشدید کند. در دوران بارداری، اصول حالت صحیح بدن را رعایت کنید:

کاملاً صاف بایستید.
قفسه سینه خود را بالا نگه دارید.
شانه‌های خود را ریلکس و به سمت عقب نگه دارید.
زانوهای خود را روی هم نیندازید.
هنگام ایستادن، در حالت باز و آزاد بایستید تا کمر شما در بهترین وضعیت تحمل وزن قرار گیرد. اگر مجبورید برای مدت زمان طولانی سر پا بایستید، یک پا را بر روی یک چارپایه کوتاه قرار دهید و مرتباً به پاهای خود استراحت دهید.

وضعیت صحیح بدن همچنین به معنی نشستن با دقت است. از یک صندلی استفاده کنید که از کمر شما پشتیبانی کند، یا یک بالش کوچک را پشت کمر خود قرار دهید.

کفش مناسب:

کفشی بپوشید که پاشنه کوتاه ( غیر تخت) باشد و محافظ قوس مناسبی داشته باشد. از کفش پاشنه بلند اجتناب کنید، زیرا می‌تواند مرکز تعادل شما را بیشتر به جلو تغییر دهد و باعث سقوط و افتادن شما شود.

همچنین می‌توانید از کمربند بارداری استفاده کنید. اگر چه تحقیقات در مورد تأثیر کمربند بارداری محدود است، اما برخی از زنان استفاده از آن را مفید می‌دانند.

بلند کردن صحیح اجسام:

هنگام بلند کردن یک جسم کوچک، چمباتمه زده و آن را با پاهای خود بلند کنید. برای بلند کردن اشیاء، کمر خود را خم نکنید و یا با کمر خود آن را بلند نکنید. دانستن محدودیت‌های خود اهمیت زیادی دارد. در صورت نیاز، درخواست کمک کنید.

خوابیدن به پهلو:

به جای خوابیدن به پشت، به پهلو بخوابید و یک یا هر دو زانوی خود را در حالت خمیده نگه دارید. می‌توانید از پشتی و بالش‌های بارداری در بین زانوهای خمیده خود، زیر شکم و پشت سر خود استفاده کنید.

به سمت جلو خم شدن (برای کشش و تقویت کمر).یک صندلی را انتخاب کنید که نشیمنگاه و پشتی آن سفت باشد. بازوهای خود را ریلکس نگه دارید. به آرامی، به جلو خم شوید، اجازه دهید بازوها در مقابل شما به هم چسبیده باشند. از ۱ تا ۵ بشمارید و این موقعیت را نگه دارید، بدون قوس دادن به کمر خود به آرامی بنشینید. این تمرین را ۵ بار تکرار کنید.
چرخش بالاتنه (کشش کمر و بالا تنه)-بر روی زمین بنشینید و پاهای خود را روی هم بیندازید، با دست چپ، پای چپ خود را نگه دارید و دست راست را بر روی زمین در کنار خود به عنوان تکیه‌گاه نگه دارید. نیم‌تنه بالایی خود را به سمت راست به آرامی بچرخانید. به سمت شانه راست خود نگاه کنید. همان حرکت را برای سمت چپ انجام دهید و دست خود را تعویض کنید (با دست راست، پای راست خود را نگه دارید) و به سمت شانه چپ بچرخید. این حرکت را ۵ تا ۱۰ بار تکرار کنید.

مشاوره رایگان با ی فیزیوتراپی مزین:تلفن های تماس:

۰۲۱۲۲۱۴۵۶۵۱ – ۰۹۱۹۸۰۴۹۰۶۰

آدرس مراکز درمانی فیزیوتراپی مزين :

١) تهران، بام سعادت آباد، بلوار حق شناس، برج آرک طبقه همکف
٢) تهران، بام سعادت آباد، بلوار حق شناس، برج آرک طبقه همکف