بخش های مختلف ستون فقرات

ستون فقرات:

ستون فقرات یکی از حیاتی‌ترین قسمت‌های بدن ماست که از بدن پشتیبانی می‌کند و امکان حرکت کردن بدن در جهات مختلف را ممکن می‌سازد. آناتومی ستون فقرات به نحو شگفت‌انگیزی خلق شده و ساختار آن به گونه‌ای است که عملکرد‌های بسیار زیادی دارد.

تمامی اجزای ستون فقرات و مهره‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از طناب نخاعی محافظت کنند. طناب نخاعی عضو بسیار حساسی است که از میان ساختارهای پیچیده از عضلات، رباط‌ها و استخوان‌ها در کمر عبور می‌کند و امکان ارتباط بین مغز و سایر اجزای بدن و انتقال پیام‌های حسی و حرکتی را ایجاد می‌کند. آناتومی ستون فقرات یک فرد بالغ در حالت عادی و طبیعی به نحوی بر روی لگن قرار گرفته است که کمترین میزان فشار بر روی لگن وارد شود و از طرف دیگر عضلات کمر برای صاف نگه داشتن ستون فقرات به کمترین نیروی ممکن نیاز داشته باشند.

ساختمان استخوان های کمر(ستون فقرات):

کمرانسان از ۵ مهره کمری درست شده است.در بین ۵ مهره کمری سوراخ هایی وجود دارد که از بین آنها اعصاب بین مهره ای خارج می‌شوند.هر مهره شامل یک تنه استخوانی در جلو و یک قوس استخوانی در عقب است. قوس استخوانی در واقع تشکیل کانال نخاعی را می‌دهد که نخاع و اعصاب نخاعی در داخل آن قرار می‌گیرد. مهره های کمر انسان از بقیه مهره های بدن انسان بزرگ تر هستند.

قوس یا گودی کمر:

قوس کمر (یا گودی کمر) ما چگونه تشکیل می‌شود ؟
مهره های کمر انسان مانند آجرهایی هستند که به‌ شکل مکعب هستند ولی دیسک ها مانند ملات بین آجرها هستند که به‌ شکل کوه هستند. بنابراین قوس کمرانسان به این ترتیب درست می‌شود. قوس کمر یا گودی کمر بسیار مهم است و باعث ایستادن انسان در حالت طبیعی می شود.قوس کمر یا گودی کمر انسان اگر از بین برود انسان دچار درد شدید کمر می شود.

کانال نخاعی از چه عناصری درست شده است ؟

۱- لامینا ۲- فاست ۳- شاخک های بالایی و پایینی ۴- زائده عرضی ۵- زائده شوکی

۱-لامینا :دو تیغه استخوانی در طرف راست و چپ کانال نخاعی است که قسمت اعظم کانال نخاعی را تشکیل می‌دهد.

۲- فاست :در واقع مفصلی است که از مقابل هم قرار گرفتن شاخک های بالایی مهره پایینی و شاخک های پایینی مهره بالایی تشکیل می‌شود. این شاخک ها مقابل هم قرار می گیرند و توسط کپسول مفصلی پوشانده می‌شوند. به این ترتیب کمر انسان قادر به حرکت به جلو و عقب و طرف راست و چپ می باشد.

۳- شاخک های فوقانی و تحتانی:
از تنه هر مهره در قسمت عقب دو شاخک تحتانی و دو شاخک فوقانی خارج می‌شوند. شاخک تحتانی مهره بالایی و شاخک فوقانی مهره پایینی در مقابل همدیگر قرار می گیرند و مفصل ستون فقرات را تشکیل می‌دهند.

۴- زواید عرضی :زوائد عرضی استخوان هایی هستند که از طرف راست و چپ مهره خارج می‌شوند و محل چسبیدن عضلات فیله کمر هستند.

۵- زوائد شوکی :زوائد شوکی یا اسپاینوس پراسس ، این زائده ها از محل تلاقی دولامینای راست و چپ به طرف عقب از مهره خارج می‌شود. همانطور که در شکل می بینید. هر مهره دو زائده عرضی ، دو شاخک بالایی دو شاخک پایینی ، دو فاست دارد اما تنها یک زائده شوکی دارد. زوائد شوکی تنها ساختمان های مهره هستند که در افراد لاغر در ناحیه کمر قابل لمس شدن و دیده شدن هستند.

ستون فقرات و دیسک کمر:

ستون فقرات از مهره هایی تشکیل شده است که توسط دیسک های بین مهره های از هم جدا میشوند. ستون فقرات از سر و گردن و بدن حمایت کرده وبه آنها اجازه حرکت میدهد. همچنین از نخاع و ریشه های عصبی حفاظت میکند. ستون فقرات متشکل از هفت مهره گردنی ، دوازده مهره توراسیک ، پنج مهره کمری و قسمت بهم متصل ساکروم و کوکسیکس میباشد. در بالغین، ستون فقرات دارای چهار منحنی میباشد که استحکام و انعطاف آن را افزایش میدهد.

برخی از ناهنجاری های شایع ستون فقرات :

کیفوزیس (قوز) : انحنای بیش از حد ستون فقرات به خارج که بیشتر در ناحیه توراسیک دیده میشود.

لوردوزیس (گودی) : انحنای بیش از حد ستون فقرات به داخل که بیشتر در ناحیه کمری دیده میشود.

اسکولیوزیس: انحراف ستون فقرات به طرفین

لیستزیس: جابجایی مهره ها به صورت لغزندگی و یا سرخوردگی آنها

در کنار ناهنجاری و دفورمیتی ها ، شکستگی های مهره و عوارض آنها از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

بیرون زدگی دیسک بین مهره ای:

یکی از شایع ترین مشکلات ستون فقرات ، بیرون زدگی دیسک بین مهره ای میباشد که برای بیمار علائم مختلفی ایجاد میکند و تا حد فلجی میتواند وی را تهدید کند .

دیسک بین مهره ای از غضروف فیبری ساخته شده که دارای دو بخش هسته و فیبرهای دایره ای میباشد. بیرون زدگی دیسک میتواند به ریشه های عصبی فشار زیادی ایجاد کند و شایع ترین محل آن در مهره های چهارم و پنجم کمری و پنجم و ششم گردنی میباشد.

علت:معمولا علت مشخصی برای بیرون زدگی دیسک بین مهره ای نمیتوان ذکرکرد اما عللی همچون افزایش سن ، استفاده از عضلات پشت بجای پاها برای بلند کردن وسایل سنگین و یا زمین خوردن تاثیر بسزایی دارد.

علائم :درد منتشر به اندامها ، بی حسی و ضعف اندامها و …

تشخیص:۱معاینه: پزشک با انجام معاینات مختلف اندامها میتواند مسیر و شدت درد را بررسی کند هم چنین بررسی های نورولوژیک مثل تست رفلکسها ، کمک کننده میباشد.

۲گرافیها: از CT . MRI . X-Ray و میلوگرام میتوان در تشخیص مشکلات ستون فقرات استفاده کرد.

درمان غیر جراحی و مراقبتی: استراحت ، دارو درمانی ، فیزیوتراپی و آب درمانی از جمله درمانهایی میباشد که در مواردی که بیرون زدگی خفیف بوده و به تازگی ایجاد شده باشد و درد قابل تحملی برای بیمار ایجاد کند، توصیه میگردد.
درمان جراحی: روش های جراحی مختلفی وجود دارد که محل و نوع بیرون زدگی دیسک بین مهره ای بستگی دارد.
در مواردی که درد و بی حسی شدید باشد و ضعف و محدودیت حرکتی و یا آسیبهای نورولوژیک مثل احتباس ادراری و اختلال اسفنگتری برای بیمار ایجاد کند ، درمان جراحی توصیه میگردد.

روشهای جراحی:

لامینکتومیبا ایجاد برش پوستی و برداشتن بخشی از استخوانها به فضای دیسک رسیده و آن را میتوان تخلیه کرد .
میکرودیسککتومی : پس از برش کوچک پوستی و ایجاد سوراخ کوچک در لامینای استخوان به فضای دیسک رسیده و به کمک میکروسکوپ آن را میتوان تخلیه کرد که این روش کلاسیک بوده و کمترین آسیب را ایجاد میکند .
فیوژن مهره ای : در این روش تعداد مهره های درگیر بیشتر بوده و دستکاری زیادی انجام میگردد . علاوه بر بیرون زدگی دیسک ناپایداری مهره ها نیز بوجود می آید که به پیچ و یا دیسک مصنوعی برای حمایت بیشتر نیاز میشود.

قوس‌های ستون فقرات:

هنگامی که از روبه‌رو یا از پشت به ستون فقرات نگاه کنید، انحنا صاف است و تمامی مهره‌ها بدون انحراف به چپ یا راست، مستقیما روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. در صورتی که ستون فقرات به سمت چپ یا راست انحنا داشته باشد، اصطلاحا شخص به اسکولیوز یا عارضه‌ی انحراف ستون فقرات مبتلا است.

اما در صورتی که از کنار به ستون فقرات نگاه کنید، مشاهده می‌کنید که ستون فقرات دارای سه قوس یا انحنای طبیعی است:

ناحیه گردنی در ستون فقرات دارای گودی یا قوس به سمت داخل است.
ناحیه سینه‌ای از ستون فقرات دارای برآمدگی یا قوس به سمت خارج است.
ناحیه کمری یا لومبار از ستون فقرات نیز دارای گودی یا انحنای داخلی است.
وجود این انحناها به ستون فقرات کمک می‌کند که وزن سر و بالاتنه را به خوبی تحمل کند و تعادل بدن در حالت ایستاده و نشسته را به خوبی حفظ کند. البته داشتن انحنای بیش از حد (مانند گودی زیاد کمر یا قوز کمر) موجب عدم تعادل در ستون فقرات و مشکلات دیگر می‌شود.

اجزای تشکیل دهنده‌ی ستون فقرات:

اجزای مختلف تشکیل دهنده‌ی ستون فقرات به نحوی طراحی شده‌اند که از طناب نخاعی محافظت کنند، وزن بدن را پشتیبانی کنند و انجام حرکات مختلف بالاتنه را ممکن سازند.

مهره‌ها:

مهره‌ها در ستون فقرات بیشترین وزن و فشار وارد شده به ستون فقرات را تحمل کند. قسمت تنه‌ی مهره‌ها به یک حلقه‌ی استخوانی متصل است که این حلقه نیز دارای زوائدی می‌باشد. یک برآمدگی استخوانی در دو طرف هر مهره وجود دارد که به آن پدیکل گفته می‌شود و این برآمدگی‌ها از حلقه‌ی استخوانی که طناب نخاعی را احاطه کرده است، حفاظت می‌کنند. در پشت هر یک از حلقه‌های مهره نیز یک تیغه‌ی استخوانی (laminae) وجود دارد. در دو طرف ستون فقرات عضلاتی به شکل عرضی وجود دارند که به ستون مهره‌ها متصل هستند. تیغه‌ی استخوانی یا لامینا دارای یک نوک تیز است که زائده‌ی خاری یا spinous process نام دارد. این زائده‌ی خاری به صورت برآمدگی‌های کوچکی در پشت گردن و کمر با دست احساس می‌شود.

دیسک‌های بین مهره‌ای:

در بین هر دو مهره از ستون فقرات، یک دیسک قرار دارد که وظیفه‌ی آن جذب فشار وارد شده به ستون فقرات می‌باشد. دیسک‌ها به شکلی هستند که می‌توانند فشار‌ها را به خوبی جذب کنند و همچنین به مهره‌ها اجازه دهند که روی یکدیگر و در جهات مختلف حرکت کنند. هر یک از دیسک‌های بین‌مهره‌ای دارای یک پوسته‌ی بسیار مستحکم بافتی می‌باشد که آنولوس فیبروس نام دارد و در درون این پوسته ماده‌ی نرمی به نام نوکلئوس پولپوس قرار گرفته است. لایه‌ی مستحکم بیرونی (آنولوس) از ماده‌ی نرم درونی (نوکلئوس) دیسک محافظت می‌کند و دارای بافت‌های محکمی است که به مهره‌های دو طرف دیسک متصل هستند. ماده‌ی نوکلئوس دارای آب فراوانی است و حالتی نرم دارد و به همین خاطر موجب می‌شود که دیسک‌ها نرم باشند و بتوانند فشار‌های وارد شده را جذب کنند.

مفاصل فاست:

مفاصل فاست، قسمت قوس‌دار در دو طرف هر یک از مهره‌های مجاور را به هم متصل می‌کنند. بین هر دو مهره‌ی مجاور دو مفصل فاست قرار دارد که هر کدام در یک سمت (چپ و راست) از مهره قرار گرفته‌اند. مفاصل فاست هر مهره را به مهره‌ی بالایی و پایینی آن متصل می‌کنند و وظیفه‌ی آن‌ها این است که به مهره‌ها اجازه دهند که مستقل از یکدیگر، به طرفین چرخش داشته باشند.

فورامن‌های عصبی:

فورامن عصبی (گذرگاه های عصبی) در واقع یک دریچه است که از طریق آن شاخه‌های عصبی که از طناب نخاعی نشأت می‌گیرند از داخل ستون فقرات بیرون می‌آیند و به قسمت‌های مختلف بدن می‌روند. بین هر دو مهره از ستون فقرات دو فورامن عصبی، در دو طرف وجود دارد. فورامن برای خروج شاخه‌های عصبی که سیگنال‌های عصبی را از طناب نخاعی به اندام‌ها منتقل می‌کنند، یک کانال ایمن فراهم می‌کند.

طناب نخاعی و شاخه‌های عصبی:

طناب نخاعی از پایین مغز تا ناحیه‌ی بین اولین و دومین مهره‌های کمری (لومبار) امتداد دارد. طناب نخاعی در انتها به شاخه‌های عصبی متعددی تقسیم می‌شود که این شاخه‌های عصبی هر یک به قسمت‌های مختلف پایین‌تنه و پاها می‌روند. به خاطر ظاهری که این انشعاب عصبی در انتهای طناب نخاعی دارد، به آن ریشه‌های عصبی دم‌اسبی (cauda equina) گفته می‌شود. این گروه از عصب‌ها در داخل کانال نخاعی قرار دارند و پس از طی مسافت کوتاهی از آخرین فورامن عصبی خارج می‌شوند و به قسمت‌های مختلف پا می‌روند.

طناب نخاعی توسط یک فضای محافظ به نام دورا (Dura mater) یا سخت‌شامه احاطه شده است که این غشا به صورت یک غلاف لیفی است. در داخل این غلاف مایعی وجود دارد که طناب نخاعی و شاخه‌های عصبی را کاملا دربر گرفته. هر یک از شاخه‌های عصبی که از ستون فقرات خارج می‌شوند به یک ناحیه مشخص از بدن می‌روند. برای مثال شاخه‌های عصبی که از ناحیه گردنی خارج می‌شوند به قفسه سینه و بازوها می‌رسند و شاخه‌های عصبی که در کمر قرار دارند به لگن، ران‌ها و پاها می‌رسند. این عصب‌ها سیگنال‌های حرکتی را از مغز به اندام‌ها منتقل کرده و همچنین سیگنال‌های حسی را از اندام به مغز انتقال می‌دهد و موجب می‌شود که اندام‌ها حس داشته باشند. بنابراین وارد شدن آسیب به عصب‌ها، ریشه‌های عصبی یا نخاع موجب بروز علائمی مانند درد، گزگز، بی حسی و خواب رفتن و ضعف می‌شود. این علائم ممکن است هم در ناحیه‌ی آسیب‌دیدگی عصب و هم در اندام‌هایی که در انتهای مسیر عصب قرار دارند، بروز کند (برای مثال هم در گردن و هم در دست‌ها).

عضلات ستون فقرات:

بسیاری از عضلاتی که تنه‌ی بدن و حتی دست و پاها را حرکت می‌دهند نیز به ستون فقرات متصل هستند. عضلاتی که مستقیما ستون فقرات را دربر گرفته‌اند، نقش بسیار مهمی در حفظ حالت صحیح بدن (کمر و گردن) و تحمل کردن وزن بدن توسط ستون فقرات در حین انجام فعالیت‌های روزانه، کار و ورزش دارند. تقویت کردن این عضلات می‌تواند بخش بسیار مهمی از برنامه‌ی فیزیوتراپی و توانبخشی بیماران باشد.

سیستم عصبی:

تمامی اجزای ستون فقرات و مهره‌ها به نحوی هستند که از طناب نخاعی محافظت کنند. طناب نخاعی امکان برقراری ارتباط بین مغز و سایر اجزای بدن را ممکن می‌سازد و سیگنال‌های حسی و حرکتی از طریق آن منتقل می‌شوند. طناب نخاعی تقریبا در سطح قرارگیری مهره‌ی L1 به چندین شاخه‌ی عصبی متعدد تقسیم می‌شود و هر یک از این شاخه‌ها به ناحیه‌ای در پایین بدن می‌روند. به این دسته از عصب‌های ریشه‌های عصبی دم‌اسبی گفته می‌شود.

مشاوره رایگان با ی فیزیوتراپی مزین:تلفن های تماس:

۰۲۱۲۲۱۴۵۶۵۱ – ۰۹۱۹۸۰۴۹۰۶۰

آدرس مراکز درمانی فیزیوتراپی مزين :

١) تهران، بام سعادت آباد، بلوار حق شناس، برج آرک طبقه همکف
٢) تهران، بام سعادت آباد، بلوار حق شناس، برج آرک طبقه همکف