مفصل زانو

عضلات زانو

مفصل زانو میان استخوان های ران و درشت نی قرار دارد.استخوان سخت و مثلث شکل کشکک در بالای این مفصل به استخوان ران می چسبد.استخوان نازک نی در مفصل زانو مشارکت ندارد و به استخوان درشت نی متصل است. زانو مفصلی است که غیر از حرکت باز و بسته شدن دارای حرکات خفیف چرخش به داخل و خارج نیز می باشد . آناتومی زانو شامل استخوان ها، عضلات؛ رباط ها و غضروف های هستند که آن ها را توضیح می دهیم.

دو گروه عمده عضلاتی که در مهمترین حرکات زانو یعنی خم شدن و باز شدن نقش اصلی را به عهده دارند، عضلات چهار سر رانی و عضلات همسترینگ هستند.عضلات چهار سر رانی در جلو ران قرار گرفته اند و زانو را از حالت خمیده به وضعیت راست بر می گردانند.عضلات همسترینگ در پشت ران قرار دارند و وظیفه تا کردن زانو را به عهده دارند.

استخوان ها

سه استخوان در تشکیل مفصل زانو شرکت دارند. در بالا استخوان ران و در پائین استخوان درشت نی و در جلو استخوان کشکک در تشکیل مفصل زانو شرکت می کنند.استخوان نازک نبدر تشکیل مفصل زانو شرکت ندارند اما درست در مجاورت بخش خارجی مفصل زانو قرار دارد.

رباط ها جانبی

رباط ها باندهای فیبری هستند که دو استخوان را به هم ارتباط و متصل می کنند.در کنار خارجی و داخلی مفصل زانو رباط های برجسته جانبی قرار دارند.این دو رباط در بازداری مفصل از خم شدن جانبی به سمت خارج و داخل نقش مهمی دارند.

رباط های متقاطع

در این مفصل دو رباط نیرومند قدامی و خلفی وجود دارد که هر دو از شکاف بین لقمه ای خارجی و داخلی استخوان ران عبور می کنند.این دو رباط به صورت علامت ضربدر (×) یکدیگر را قطع می کنند.رباط متقاطع قدامی ACL از جلو و پایین به درشت نی و از قسمت خلف و بالا به استخوان ران می چسبد.وظیفه آن جلوگیری از جابجایی درشت نی به سمت جلو است و جلوگیری از باز شددن بیش از حد مفصل زانو است.

رباط متقاطع خلفی PCL از جلو به استخوان ران در شکاف بین دو لقمه و از عقب به استخوان درشت نی متصل است.این رباط از لغزش استخوان ران روی درشت نی به سمت جلو و نیز خم شدن بیش از حد مفصل جلوگیری می کند.

منیسک

در بیشتر مفاصل سینوویال بدن، سطوح مفصلی غضروفی دو استخوان در تماس مستقیم هستند، اما در مفصل زانو بیشتر قسمت های سطوح مفصلی درشت نی توسط صفحه های فیبری غضروفی زانو به نام منیسک داخلی و خارجی پوشیده شده است.منیسک ها نه تنها به ایجاد سطوح مناسب مفصل کمک می کنند بلکه به این مفصل نرمی بیشتری می بخشند تا بتوانند فشار فشارهای متعددی را که به آن وارد می شود جذب کنند.

بورس ها

بورس‌ها کیسه‌های کوچک حاوی مایع سینوویال هستند که در اطراف مفصل وجود داشته و ممکن است با مفصل در ارتباط باشند و یا ارتباطی نداشته باشند. این کیسه‌ها میان پوست و استخوان، تاندون و استخوان، بین دو عضله و یا نواحی دیگر دیده می‌شوند. به التهاب یک بورس به هر علتی بورسیت گفته می‌شود. احتمال درگیری برخی از بورس‌های زانو بیشتر از بقیه‌ است.

بورس جلو کشککی به علت سطحی بودن، درصورت فشارهای ممتد ناشی از زانو زدن به میزان زیادی ملتهب می‌گردد. همچنین احتمال التهاب بورس نیم غشایی که بورسیت نیم غشایی یا کیست بیکر نیز نامیده می‌شود، وجود دارد. گاهی کیست بیکر ناشی از فتق غشاء سینوویال است.

هدف از جراحی تعویض مفصل زانو چیست؟

در مواقعی که به علت آسیب های زانو این مفصل تخریب شده است، دردهای شدیدی در آن ایجاد میشود که ممکن است فرد را حتی از فعالیت های ساده ای نظیر بالا رفتن از پله و یا راه رفتن دور کند. درد حتی ممکن است در هنگام نشستن و خوابیدن هم وجود داشته باشد.

اگر استفاده از دارو، تغییر سطح فعالیت های روزمره زندگی و استفاده از عصا هم نتواند کمکی به کاهش مشکلات بیمار بکند معمولاً آخرین اقدام تعویض مفصل زانو است. تعویض سطوح مفصلی میتواند مشکل درد زانو و تغییر شکل آنرا حل کند و بیمار را به فعالیت های روزمره برگرداند.

اولین تعویض مفصل زانو در سال ۱۹۶۸ انجام شد. بعد از آن بتدریج تکنیک های عمل جراحی بهتر شده و مفاصل مصنوعی بهتری هم ساخته شد. امروزه هر سال بیش از یک میلیون تعویض مفصل زانو در دنیا انجام میشود.

مهمترین هدف تعویض مفصل زانو از بین بردن دردی است که در زانو براثر ساییدگی و آرتروز، روماتیسم و یا تخریب سطح مفصلی ایجاد شده است.

بدست آوردن دامنه حرکتی مطلوب در مفصل زانو و اصلاح تغییر شکل های ایجاد شده در زانو از دیگر علل بکار گیری مفصل مصنوعی زانو است.

وقتی غضروف مفصلی زانو به هر علتی تخریب میشود حرکت مفصل دردناک شده و مفصل دچار خشکی و محدودیت حرکتی میشود. در این وضعیت میتوان با تعویض سطوح مفصلی حرکات مفصل را بهتر کرده و درد را از بین برد. عمل جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق ترین اعمال جراحی است. در غالب اوقات مفصل مصنوعی زانو بیش از ۲۰ سال عمر میکند.

ارتباط تعویض مفصل زانو و سن

عمل جراحی تعویض مفصل زانو بیشتر در افراد مسن و میانسال انجام میشود ولی امروزه با بکارگیری مفاصل مصنوعی بهتر و تکنیک های جراحی جدیدتر میتوان در سنین جوانی و حتی نوجوانی هم این عمل را انجام داد.

سن بیمار، وزن وی و یا جنسیت او عامل تعیین کننده در تصمیم گیری برای انجام جراحی نیست و مهمترین عامل در تصمیم گیری شدت درد بیمار و ناتوانی است که این درد برای زندگی بیمار ایجاد کرده است.

البنه باید این نکته را در نظر داشت که در افراد چاق احتمال عفونت بعد از جراحی ۳ برابر و احتمال لق شدن مفصل ۱.۵ برابر افراد معمولی است.

گرچه ممکن است اینطور به نظر برسد که انجام جراحی تعویض مفصل زانو در سنین پایین فرد را مجبور میکند تا در سنین بالاتر یک بار دیگر مفصل را جایگرین کند ولی مطالعات نشان داده است که هرچه این عمل جراحی زودتر انجام شود نتیجه آن در از بین بردن درد و خشکی مفصل بهتر خواهد بود.

آرتروز یا استئوآرتریت : آرتروز معمولاً در سنین بالاتر از ۵۰ سالگی بروز میکند. در این بیماری غضروف مفصل کم کم از بین میرود. در نتیجه استخوان های بدون غضروف روی یکدیگر سائیده میشوند که نتیجه آن درد و محدودیت حرکت است.

آرتریت روماتوئید : در آرتریت روماتویید لایه سینوویال ( که سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده و مسئول ترش مایع سینوویال است) رشد کرده و ملتهب میشود و مایع زیادی ترشح میکند. این التهاب بتدریج موجب آسیب و صدمه به غضروف مفصلی شده که نتیجه آن درد و محدودیت حرکتی است.

ضربات زانو : گاهی اوقات ضربات شدید به زانو میتوانند به علت بد جوش خوردن محل شکستگی یا آسیب شدید به لیگامان های زانو موجب خراب شدن آن شوند. این ضایعات میتوانند بتدریج به غضروف مفصل صدمه زده و موجب درد و محدودیت حرکت گردند.

برای انجام جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح با برش هایی که در سطح پایینی استخوان ران و سطح بالایی استخوان تیبیا (درشت نی) میدهد باقیمانده غضروف مفصلی و مقدار کمی از استخوان را از این نواحی برمیدارد سپس قطعات فلزی را بجای آنها قرار داده و آنها را با ماده خاصی به نام سیمان استخوانی به بستر استخوان محکم میکند. سپس یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن محکم را در بین این دو قطعه فلزی قرار میدهد.

بدین ترتیب استخوان های ران و درشت نی میتوانند به راحتی و بدون درد بر روی هم حرکت کنند. جراح در حین تعویض مفصل زانو برش های استخوانی را به نحوی انجام میدهد که تغییر شکل و انحراف زانو هم تصحیح شود.

چه موقع باید تصمیم به انجام جراحی تعویض مفصل زانو گرفت؟

در مواردی كه مفصل زانو دچار تخریب زیادی شده باشد معمولا آخرین راه رهایی از درد ناشی از آن انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو است. تصمیم گیری برای جراحی تعویض مفصل فقط به عهده پزشك ارتوپد نیست. این یك تصمیم جمعی است كه در آن خود بیمار و خانواده وی نیز باید دخالت كنند.
در شرایط زیر ممكن است تعویض مفصل زانو بتواند به بیمار كمك كند.
درد شدید مفصل زانو بطوریكه فعالیت های روزمره مثل راه رفتن، بالا رفتن از پله و نشستن و بلند شدن از روی صندلی را هم محدود میكند.
درد متوسط یا شدید زانو حتی در موقع استراحت
درد زانو همراه با تغییر شكل و انحراف زانو
درد زانو همراه با خشكی در حركت مفصل
درد با استفاده از داروهای ضد التهابی كاهش نمیابد
تحمل نكردن داروی مسكن و یا ایجاد عوارض با مصرف آنها
عدم بهبودی زانو با جراحی های دیگر

انتظاراتی كه میتوان از عمل جراحی تعویض مفصل زانو داشت چیست؟

نكته بسیار مهم اینست كه قبل از عمل جراحی بیمار باید بداند كه این عمل چه فوایدی برای او دارد و چه مشكلاتی را نمیتواند حل كند و چه مشكلاتی را میتواند برای وی بوجود آورد.

بیش از ۹۰ درصد افراد بعد از تعویض مفصل زانو دردشان بطور محسوسی كاهش پیدا كرده و بهتر میتوانند فعالیت های روزمره را انجام دهند. البته این عمل جراحی هیچوقت نمیتواند زانوی شما را كاملاً مثل یك زانوی سالم كند. بعد از جراحی میتوانید فعالیت هایی هایی مثل راه رفتن، شنا، دوچرخه سواری، رانندگی، بالا رفتن از پله یا سربالایی را انجام دهید.

فعالیت هایی مثل راه رفتن تند، بالا رفتن از تپه و كوه، اسكی، تنیس، بلند كردن اشیاء با وزن بیش از ۲۵ كیلوگرم برای مفصل مصنوعی زیاد مناسب نیستند و فعالیت هایی مانند دویدن، جهیدن و ورزش های ضربه ای برای مفصل مصنوعی بسیار خطرناك هستند. حتی اگر تمام نكات را برای یك مرقبت خوب از مفصل مصنوعی رعایت كنیم بعد از مدتی قسمت پلاستیكی مفصل كم كم سائیده میشود. مسلماً فعالیت های بدنی زیاد و یا وزن زیاد این روند را سرعت میدهد.

عمل جراحی تعویض مفصل زانو چگونه انجام میشود؟

در عمل تعویض مفصل زانو قسمتی از استخوان و غضروف پایین ترین بخش استخوان ران و بالاترین بخش استخوان ساق و قسمت پشتی استخوان کشکک خارج شده و به جای آنها مفصل مصنوعی که قسمت هایی از آن فلز و قسمتی دیگر نوعی پلاستیک بسیار مقاوم است.

منیسک و بعضی لیگامان های زانو نیز خارج میشوند. اتصال بخش های فلزی مفصل مصنوعی به استخوان های باقیمانده ران و ساق و کشکک معمولا با استفاده از ماده ای به نام سیمان استخوانی انجام میشود. البته مفاصل مصنوعی زانو از نوع بدون سیمان هم وجود دارند.

برای انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح ابتدا یک شکاف پوستی در جلو مفصل زانو ایجاد کرده و پس از کنار زدن پوست و بافت های زیر پوستی استخوان کشکک را به کنار میزند تا استخوان های ران و درشت نی مشخص شوند.

وی ابتدا با استفاده از اره های برقی مخصوص برش هایی را در انتهای پایینی استخوان ران ایجاد میکند. با این برش ها غضروف مفصلی در این ناحیه کاملا برداشته شده و انتهای پایینی استخوان ران آماده پذیرش مفصل مصنوعی میشود. جراح سپس یک قطعه فلزی را با استفاده از سیمان استخوانی به این ناحیه برش داده شده میچسباند.

در قسمت بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی هم همین مراحل تکرار میشود. یعنی برشی در بالای این استخوان داده شده و سپس یک قطعه فلزی با استفاده از سیمان استخوانی در بالای استخوان درشت نی چسبانده میشود.

تعویض مفصل زان

در مرحله آخر یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن مقاوم در بین این دو قطعه فلزی قرار میگیرد. در بعضی موارد سطح پشتی استخوان کشکک هم برش داده شده و یک قطعه پلاستیکی به آن ناحیه چسبانده میشود. مشاهده میشود که با استفاده از عمل جراحی تعویض مفصل زانو سعی میشود تا سطوحی که بر روی هم حرکت میکنند تعویض شده و با قسمت های مصنوعی و مقاوم تعویض گردند.
بر خلاف مفاصل مصنوعی ران که امروزه اکثرا از نوع بدون سیمان آنها استفاده میشود اکثر مفاصل مصنوعی زانو را امروزه با سیمان به استخوان میچسبانند.

آیا یک مفصل مصنوعی زانو برای همیشه درست کار خواهد کرد؟

مفاصل مصنوعی زانو معمولا سال های زیادی برای بیمار کار کرده و موجب میشوند تا بیمار بتواند از یک زندگی فعال و پرتحرک لذت ببرد. با این حال مفاصل مصنوعی هم مانند هر ساختار دیگری میتواند بتدریج فرسوده شود. مهمترین مکانیسم فرسودگی این مفاصل مصنوعی لق شدن آنها در استخوان است.

در حین راه رفتن با هر باری که پا به زمین میرسد نیرویی به استخوان های زانو وارد میشود. این نیرو به محل اتصال مفصل مصنوعی و استخوان های اطرافش هم وارد میشود.

اگر مقدار این نیرو زیاد باشد به مرور زمان موجب میشود اتصال بین استخوان و سیمان و در نتیجه اتصال استخوان و مفصل مصنوعی سست شود. در این صورت مفصل مصنوعی لق شده و این لقی موجب درد و ناپایداری و مشکلات دیگر در مفصل میشود.

همچنین به مرور زمان بر اثر فشارهایی که به پلاستیک کارگذاشته شده در مفصل مصنوعی وارد میشود ذرات میکروسکوپی ریزی از آن کنده میشود، این ذرات توسط گلبول های سفید بدن خورده میشوند تا از بدن خارج شوند ولی متاسفانه در این روند، گلبول های سفید برای مبارزه بیشتر با این ذرات از خود مواد سمی ترشح میکنند که همین مواد به مرور زمان موجب خورده شدن و جذب استخوان اطراف مفصل مصنوعی توسط بدن میشوند. جذب استخوان موجب میشود تا اتصال آن به مفصل مصنوعی هم سست شود.

مشاوره رایگان با ی فیزیوتراپی مزین:تلفن های تماس:

۰۲۱۲۲۱۴۵۶۵۱ – ۰۹۱۹۸۰۴۹۰۶۰

آدرس مراکز درمانی فیزیوتراپی مزين :

١) تهران، بام سعادت آباد، بلوار حق شناس، برج آرک طبقه همکف
٢) تهران، بام سعادت آباد، بلوار حق شناس، برج آرک طبقه همکف